سخنان و نظرات فقهاء امامیه

افزون بر روشن کردن جایگاه نماز جمعه در قرآن و روایات، بررسی و تبیین سخنان و نظرات علماء و فقهای شیعه در طول هزاره گذشته تا به اکنون درباره نماز جمعه (وجوب یا اهمیت فراوان وآثار پرشمار آن) وضعیت آن را بهتر خواهد کرد.

به عنوان نمونه تنها به سخنان برخی از علماء اشاره خواهدشد.

1- ثقة الاسلام کلینی «رحمة الله» در کافی در موضوع نماز جمعه بابی را منعقد کرده است که در آن تنها به نقل آن دسته از روایاتی پرداخته که دلالت دارند نماز جمعه از فرائض است؛

2- شیخ مفید «رحمة الله» درباره نماز جمعه می‏نویسد: وقتی که امام جمعه حضور داشته باشد نماز جمعه بر دیگر مکلفین واجب می‏گردد، مگر آنکه آنانی که خداوند معذورشان داشت. ایشان در ادامه وقتی شرایط امام را می‏شمارد همان شرایط عمومی امام جمعه را بیان می‏کند و شرط عصمت را ذکر نمی‏کند تا نظر ایشان منحصر به عصر حضور ائمه بوده باشد؛

3- محقق سبزواری «رحمة الله» در رساله‏ای که درباره نماز جمعه نگاشته، می‏گوید: آنچه که مقتضای تحقیق و ادله قوی می‏باشد این است که نماز جمعه در زمان غیبت امام معصوم «عجل الله تعالی فرجه الشریف» واجب تعیینی است، بدون اینکه در امام جمعه شرطی جز همان شرایط امام جماعت بوده باشد. بنابر این بی توجهی و تعطیل کردن و ترک آن با استناد به علت‏های معیوب و هواهای کم ارزش، سزاوار نیست؛

4- مرحوم شیخ مرتضی حائری «رحمة الله» در این موضوع می‏گوید: به مقتضای آنچه از دلیل که به دست ما رسیده است، نماز جمعه در زمان غیبت امام عصر «عجل الله تعالی فرجه الشریف» واجب تعیینی است، خصوصاً هنگامی که نمازجمعه بر پا گردد، به ویژه آن وقتی که برپا کننده آن فقیه(جامع الشرایط) باشد؛

5- امام خمینی «قدس سره» که فتوای فقهی او در مسئله نمازجمعه وجوب تخییری آن در عصر غیبت است، درباره جایگاه نمازجمعه می‏گوید: نمازجمعه که نمایشی از قدرت سیاسی و اجتماعی اسلام است باید هر چه شکوه‏مندتر و پرمحتوی‏تر اقامه شود. ملت ما گمان نکنند که نماز جمعه یک نماز عادی است. ایشان در تعبیری دیگر نماز جمعه را « دژمحکم» می‏نامد؛

6- مقام معظم رهبری «مدظله العالی» اهمیت وعظمت نماز جمعه را اینگونه بیان می‏کند: نماز جمعه جزو موضوعات کهنه نشدنی نیست. تکرار همه هفته با این خصوصیات و این تشریفات، خود حاکی از این است که حقیقت مستمری در این فریضه الهی نهفته است، ... آنچه این اجتماع را این طور مهم می‏کند، ... عبارت از جامعیت این فریضه و دارا بودن جنبه معنوی و عبادی از یک سو و جنبه زندگی و اجتماعی و سیاسی از سوی دیگر است.

جایگاه ممتاز نماز جمعه در روایات

روایات مربوط به اصل نمازجمعه و نیز احکام آن فراوان است؛ ولی در این بخش برای نشان دادن جایگاه والای این فریضه بزرگ عبادی سیاسی در فرهنگ اسلامی به نمونه‏هایی از آنها اشاره می‏گردد.

دسته اوّل: روایاتی که فضیلت نماز جمعه را بیان می‏کنند:

1- قال النبی «صلی الله علیه و آله»: اَفضَلُ الاَیَّامِ عِندَاللّهِ یَومُ الجُمعَةِ؛«بهترین روزها نزد خداوند روز جمعه است»؛

2- قال النبی «صلی الله علیه و آله»: وَ اِنّ هَذَا الیَومَ جَعَلَهُ اللّهُ عِیداً لِلمُسلِمِینَ؛«خداوند روز جمعه را عید مسلمانان قرار داده است»؛

3- قال النبی «صلی الله علیه و آله»: مَن أتَی الجُمُعَةَ إیمَاناً وَ إحتِسَابَاً إستَأنَفَ العَمَل؛«کسی که از سر ایمان و برای خدا به نماز جمعه رود(آمرزیده می‏شود و باید) اعمال(صالح) را از سر گیرد»؛

4- قال النبی «صلی الله علیه و آله»: إنَّ اللّهَ کَتَبَ عَلَیکُم الجُمُعَةَ فَرِیضَةً وَاجِبَةً إلی یَومِ القِیَامَة؛«خداوند نماز جمعه را بر شما(مسلمانان) تا قیامت واجب گردانید»؛

5- قال الصادق «علیه السلام»: مَا مِن قَدَمٍ سَعَت إلی الجُمعَة الاّ حَرّم اللّهُ جَسَدَها عَلَی النّار؛«هیچ گامی به سوی نماز جمعه نشتافت مگراینکه خداوند بدن او را برآتش(جهنم) حرام می‏سازد».

دسته دوّم : روایاتی که مضمونشان مذمت و بدگویی از ترک نماز جمعه می‏باشد:

اهتمام به نماز جمعه در قرآن کریم

نماز جمعه یکی از مهم‏ترین و باشکوه‏ترین فریضه‏های عبادی سیاسی اسلام است که از ابعاد گوناگون فرهنگی ، سیاسی ، اطلاع رسانی و غیره برخوردار می باشد.

نماز جمعه از همان ابتدای تشکیل جامعه نبوی در مدینه تشریع و توسط پیامبر گرامی اسلام «صلی الله علیه و آله» اقامه شد و در همان اولین جمعه حضورشان، نمازجمعه در محله بنی سالم و در جمع یکصد نفر از مسلمانان به امامت نبی مکرّم اسلام «صلی الله علیه و آله» اقامه گردید.

دستور و عمل پیامبر اعظم «صلی الله علیه و آله»، جایگاه ویژه نماز جمعه را آشکار می‏سازد. برای آنکه مسلمانان در اعصار گوناگون، همواره نماز جمعه را عزیز و بزرگ بدارند و از برکات آن برخوردار گردند، باید جایگاه حقیقی و واقعی این فریضه بزرگ و پرثمر اسلامی را به مؤمنان نشان داد چراکه وقتی مؤمنان عملی را به عنوان وظیفه دینی بشناسندوجایگاه ویژه آن را نیز دریابند، بدان اهتمام خواهند ورزید.

نزول سوره‏ای خاص در قرآن کریم به نام سوره جمعه که به بیان اهمیّت نماز با شکوه جمعه می پردازد جایگاه ارزشمند این فریضه الهی را در جامعه اسلامی می رساند. خداوند در این سوره می‏فرماید:

یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلى‏ ذِكْرِ اللَّهِ وَ ذَرُوا الْبَیْعَ ذلِكُمْ خَیْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُون؛  اى كسانى كه ایمان آورده‏اید! هنگامى كه براى نماز روز جمعه اذان گفته شود، به سوى ذكر خدا بشتابید و خرید و فروش را رها كنید كه این براى شما بهتر است اگر مى‏دانستید.(سوره جمعه/ 9)